Najważniejsze pojęcia związane z cukrzycą – Słownik pojęć

Amylina

Amylina (IAPP – z ang. Islet Amyloid Polypeptide) – hormon peptydowy zbudowany z 37 aminokwasów, który jest wytwarzany przez komórki beta wysp Langeransa trzustki.

Amylina jest wydzielana do krwiobiegu wraz z wydzielaniem podstawowym insuliny, a także w odpowiedzi na bodziec pokarmowy (spożycie posiłku zwiększa jej uwalnianie). Jej działanie polega na kontroli wchłaniania pokarmów, spowolnieniu opróżnianiu żołądka i wchłaniania glukozy z jelita cienkiego. Hamuje także wydzielanie glukagonu i insuliny. Jest czasem nazywany hormonem anorektycznym[1], gdyż poprzez blokowanie neuronów w area postrema hamuje pojawianie się uczucia głodu. Ma też działanie przeciw osteoporotyczne poprzez hamowanie aktywności osteoklastów[2]. Poza tym hamuje syntezę glikogenu w mięśniach oraz ma działanie rozszerzające na naczynia.

Analogi insuliny

Analogi insuliny to zmodyfikowane metodą inżynierii genetycznej preparaty insuliny ludzkiej, na przykład poprzez zmianę miejsc aminokwasów w łańcuchu cząsteczki insuliny. Takie modyfikacje pozwalają na stabilizację cząsteczki lub dołączenie aminokwasów lub kwasów tłuszczowych do łańcucha insuliny, co powoduje zmianę profilu działania.

Antagoniści receptora angiotensyny II

Sartany, antagoniści receptora angiotensyny II (ang. Angiotensin Receptor Blockers, ARBs) – grupa leków o wspólnym mechanizmie działania, polegającym na blokowaniu receptora angiotensynowego typu 1 (AT1), co uniemożliwia działanie angiotensyny II uwalnianej przez układ renina-angiotensyna-aldosteron, co doprowadza do uniemożliwienia rozwoju objawów uzależnionych od biologicznego działania angiotensyny, polegające na skurczu naczyń krwionośnych, retencji sodu i płynów w organizmie (zależnego od aldosteronu), co z kolei powoduje wzrost oporu następczego i przerost lewej komory serca. Angiotensyna II powoduje też aktywację aktywatora plazminogenu (PAI-1, plasminogen activator inhibitor), co prowadzi do progresji zmian miażdżycowych.

Artropatia neurogenna

Artropatia neurogenna (stawy Charcota) – zmiany zwyrodnieniowe stawów, rozwijające się na podłożu zaburzeń czucia dotyku, propriocepcji i kontroli mięśni szkieletowych przez nerwy ruchowe, najczęściej stanowiące późne powikłanie cukrzycy i polineuropatii cukrzycowej.

Białkomocz

Białkomocz (łac. proteinuria) – występowanie białka w moczu.

Najczęściej białkomocz występuje w poważnych chorobach nerek – zapaleniach kłębuszków nerkowych.

Body Mass Index

Body Mass Index (ang. wskaźnik masy ciała, w skrócie BMI; inaczej wskaźnik Queteleta II) – współczynnik powstały przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości podanej w metrach.

Oznaczanie wskaźnika masy ciała ma znaczenie w ocenie zagrożenia chorobami związanymi z nadwagą i otyłością, np. cukrzycą, chorobą niedokrwienną serca, miażdżycą. Im mniejsza wartość BMI, tym ryzyko wystąpienia takich chorób jest mniejsze.

BMI jest bardzo prosty w użyciu, jest jednak dosyć niedokładnym wskaźnikiem nadwagi czy też ryzyka chorób z nią związanych. Kulturyści mogą mieć BMI wskazujące na skrajną otyłość posiadając jednocześnie bardzo mało tkanki tłuszczowej.

O wiele dokładniejszym (lecz trudniejszym do zmierzenia bez specjalistycznej aparatury) wskaźnikiem jest procentowa zawartość tłuszczu w organizmie.

Chromanie przestankowe

Chromanie przestankowe (łac. claudicatio intermittens) – objaw chorobowy związany z niedokrwieniem kończyn dolnych. Podczas marszu chory odczuwa ostry ból na skutek zwiększonego zapotrzebowania metabolicznego mięśni kończyn. Chwilowy odpoczynek powoduje ustąpienie dolegliwości i umożliwia kontynuowanie marszu. Odległość, jaka dzieli dwa miejsca zatrzymania, określamy jako dystans chromania. W związku z koniecznością częstego zatrzymywania się objaw ten nazywany jest również „objawem oglądającego wystawy sklepowe”. W zależności od stopnia niedrożności i miejsca zwężenia tętnic, chory może odczuwać ból w całej nodze lub też tylko w łydce, udzie lub/i pośladku. Przyczyną może być również zespół usidlenia tętnicy podkolanowej. Efekt ochronny przed chromaniem przestankowym wywiera spożywanie codziennie 13–24 g alkoholu przez mężczyzn i 7–12 g przez kobiety[1], choć najważniejsza jest modyfikacja czynników ryzyka rozwoju miażdżycy: zaprzestanie palenia tytoniu, normalizacja masy ciała, aktywny tryb życia, dieta uboga w tłuszcze zwierzęce, dobra kontrola farmakologiczna ewentualnie współistniejącej cukrzycy, hiperlipidemii i nadciśnienia tętniczego.

Ciała ketonowe

Ciała ketonowe – grupa organicznych związków chemicznych, będących pośrednimi metabolitami przemian tłuszczów.

U człowieka głównym miejscem produkcji i wydzielania do krwi ciał ketonowych jest wątroba.

Cukromocz

Cukromocz – obecność cukru w moczu; w zależności od rodzaju cukru w moczu rozróżniamy:

glukozuria – przy obecności glukozy
melituria – obecność innego niż glukoza cukru w moczu:
galaktozuria – przy obecności galaktozy
fruktozuria – przy obecności fruktozy
laktozuria – przy obecności laktozy
pentozuria – przy obecności cukrów z grupy pentoz takich jak: ryboza, rybuloza, ksyloza , ksyluloza
Najczęściej spotykamy się z glukozurią (potocznie wręcz glukozurię utożsamia się z cukromoczem), która jest jednym z objawów cukrzycy.

Innymi przyczynami cukromoczu mogą być: uszkodzenie kanalików nerkowych, guzy przysadki mózgowej, działanie niektórych leków i hormonów.

Cukry proste

Cukry proste (inaczej: monosacharydy) – węglowodany, w których strukturze występuje od 3 do 7 atomów węgla. Monosacharydy mogą występować w postaci pierścieniowej jeśli posiadają co najmniej 4 atomy węgla w cząsteczce.

Wszystkie cukry proste łatwo się krystalizują i są rozpuszczalne w wodzie. Są substancjami bezwonnymi, bezbarwnymi, na ogół charakteryzują się słodkim smakiem, choć np. β-D-mannoza jest słodko-gorzka.

Cukrzyca ciężarnych

Cukrzyca ciężarnych (ang. Gestational Diabetes Mellitus, GDM) – każdy stan hiperglikemiczny (nieprawidłowa glikemia na czczo, nietolerancja glukozy lub cukrzyca) pojawiające się u zdrowych dotąd kobiet w ciąży. Stanowi ono zagrożenie dla płodu, a ponadto u 30-45% kobiet, u których stwierdzano cukrzycę ciężarnych, w ciągu najbliższych 15 lat rozwija się cukrzyca typu 2.[1]

W każdym przypadku jest ważne rozróżnienie, czy wykrycie cukrzycy w ciąży jest cukrzycą ciążową, czy też nie wykrytą wcześniej cukrzycą przedciążową (ang. Pregestational Diabetes Mellitus = PGDM). W praktyce rozróżnienia na GDM i PGDM, jeśli nie ma jasnych przesłanek sprzed ciąży, dokonuje się dopiero po zakończeniu ciąży, gdy nadal się utrzymuje (lub nie) wysoki poziom glukozy we krwi (przy odstawieniu leczenia).

Cukrzyca nie jest przeciwwskazaniem do zajścia w ciążę, ale nie w każdej sytuacji. Cukrzyca może być dla dziecka nawet śmiertelnym zagrożeniem, dlatego kobieta zanim zdecyduje się na zajście w ciążę, powinna się skonsultować ze swoim diabetologiem i poinformować prowadzącego ją ginekologa, że choruje na cukrzycę. Cukrzyca unormowana i dobrze prowadzona nie stanowi istotnego zagrożenia dla przebiegu ciąży, zdrowia matki i dziecka.

Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1 (łac. Diabetes mellitus typi 1, ang. Insulin Dependent Diabetes Mellitus – w skrócie IDDM), nazywana też cukrzycą insulinozależną jest jedną z etiopatogenetycznych postaci cukrzycy. U jej podłoża leży przewlekły, autoimmunologiczny proces chorobowy prowadzący do powolnego zniszczenia, produkujących insulinę, komórek β wysp trzustkowych i w następstwie tego do utraty zdolności jej wydzielania.

Pełnoobjawowa cukrzyca typu 1, jeśli nie jest leczona za pomocą iniekcji insuliny, jest chorobą śmiertelną. Kompleksowe i skuteczne leczenie chorych pozwala wielu z nich na osiągnięcie długości życia zbliżonej do większości osób bez cukrzycy. Alternatywą dla leczenia za pomocą stałego uzupełniania niedoboru insuliny może w przyszłości stać się zastosowanie transplantacji trzustki, bądź wysp trzustkowych.

Cukrzyca typu 2

Cukrzyca typu 2 (łac. diabetes mellitus typi 2), nazywana też cukrzycą insulinoniezależną, NIDDM (ang. Non Insulin Dependent Diabetes Mellitus) – choroba metaboliczna, która pierwotnie charakteryzuje się opornością na insulinę, względnym niedoborem insuliny oraz hiperglikemią. Najczęściej leczy się ją poprzez zachęcanie do aktywności fizycznej oraz zalecenie zmiany diety. CDC opisuje wzrost zachorowalności na cukrzycę typu 2 jako epidemię[1].

Cukrzyca typu MODY

Cukrzyca typu MODY (MODY – akronim od ang. Maturity Onset Diabetes of the Young) – grupa rzadkich i uwarunkowanych genetycznie postaci cukrzycy, których objawy pojawiają się u osób w wieku 15-35 lat, a ich przebieg kliniczny jest zbliżony do cukrzycy typu 2. W przeciwieństwie do typu 1, który zawsze wymaga przyjmowania insuliny, chorzy z MODY często mogą przyjmować leki doustne. Stanowią 1–5% wszystkich przypadków cukrzycy[1].

Deklaracja z Saint Vincent

Deklaracja z Saint Vincent (ang. The Saint Vincent Declaration, w skrócie SVD) – ogłoszony w 1989 roku dokument wyznaczający kierunki rozwoju opieki diabetologicznej w Europie.

Sformułowanie tej deklaracji miało miejsce w St. Vincent we Włoszech w dniach 10-12 1989 na spotkaniu przedstawicieli resortów zdrowia i organizacji pacjentów ze wszystkich krajów europejskich. Spotkanie to odbywało się pod egidą WHO i International Diabetes Federation (IDF).

Zakłada on wprowadzenie kompleksowych działań mających na celu zmniejszenie śmiertelności oraz powikłań chorobowych występujących u osób chorujących na cukrzycę, a także poprawę komfortu ich życia.

Diabetyk

Diabetyk – osoba chora na cukrzycę.
Obecnie prawidłowo mówi się: „ludzie z cukrzycą”, „dzieci z cukrzycą”, itd.

Dieta cukrzycowa

Dieta cukrzycowa – nazwa określająca zalecenia dietetyczne, które stanowią integralną, podstawową część leczenia wszystkich osób chorych na cukrzycę.

Dobowy profil glikemii

Dobowy profil glikemii — jedna z metod monitorowania przebiegu cukrzycy, polegająca na wielokrotnym w ciągu doby oznaczeń poziomu glukozy w krwi.

Fetopatia cukrzycowa

Fetopatia cukrzycowa i embriopatia cukrzycowa to określenia na patologie, odpowiednio, rozwoju płodu i zarodka, mające związek z cukrzycą matki w okresie ciąży. Najczęstszym i głównym objawem fetopatii cukrzycowej jest makrosomia płodu, będąca czynnikiem ryzyka powikłań położniczych. Ponadto, u noworodków stwierdza się asfiksję, niewydolność oddechową, hipoglikemię, hipokalemię, hiperbilirubinemię, policytemię, i różnego typu wady wrodzone. Wady wrodzone mogą należeć do spektrum zespołu regresji kaudalnej, rzadkiego zespołu/sekwencji wad wrodzonych znacznie częstszego u dzieci matek z cukrzycą; mogą to być wady układu moczowo-płciowego (zdwojenie moczowodu) i kostnego (skrócenie kości udowej), a także odwrotne ułożenie trzewi. U noworodków często stwierdza się zaczerwienienie skóry, charakterystyczny, „pełny” wygląd twarzy i czarne, gęste włosy głowy. Fetopatia cukrzycowa jest najczęściej wskazaniem do elektywnego cięcia cesarskiego.

Glikemia

Glikemia – stężenie glukozy we krwi. Glikemia jest wyrażana w mmol/l lub mg/dl (czyli mg%). Celem przeliczenia wartości glikemii z jednych jednostek na drugie stosuje się przelicznik: 1 mmol/l = 18,1 mg/dl.

U ludzi i wielu ssaków stężenie glukozy we krwi przeciętnie zawiera się w granicach 4,5-5,5 mmol/l. Po spożyciu pokarmu bogatego w węglowodany wzrastać może do 6,5-7,2 mmol/l. Podczas głodzenia glikemia obniża się do wartości 3,3-3,9 mmol/l[1].

Stan zbyt niskiego stężenia glukozy we krwi określa się jako hipoglikemię, stan podwyższonej glikemii to hiperglikemia.

Glukagon

Glukagon (ATC: H 04 AA 01) – jest polipeptydowym hormonem wytwarzanym przez komórki A (α) wysp trzustkowych. Hormon ten ma znaczenie w gospodarce węglowodanowej; wykazuje działanie antagonistycznie w stosunku do insuliny, które przede wszystkim objawia się zwiększeniem stężenia glukozy we krwi. Wzmaga on procesy glukoneogenezy i glikogenolizy oraz utleniania kwasów tłuszczowych.

Glukometr

Glukometr – medyczne, przenośne urządzenie diagnostyczne służące do pomiaru i bieżącego odczytu poziomu cukru (glukozy) we krwi włośniczkowej, pobieranej zwykle z opuszka palca lub płatków uszu.

Wykorzystywane są specjalne paski testowe z wtopionymi elektrodami lub odczynnikiem chemicznym. Właściwy poziom cukru we krwi waha się pomiędzy 80 a 105 mg%, tj. około 4,5-5,5 mmol/l.

Procedura pomiaru jest maksymalnie uproszczona i jest bez problemów wykonywana przez pacjentów lub rodziny chorych na cukrzycę. Umożliwia to domowe monitorowanie leczenia cukrzycy.

Glukoza

Glukoza (inaczej: glukopiranoza, glikoza, dekstroza (α-D-glukopiranoza), cukier gronowy, cukier skrobiowy, C6H12O6) – węglowodan – aldoheksoza, należący do cukrów prostych. Glukoza jest izomerem fruktozy – mają identyczny wzór sumaryczny, ale różne wzory strukturalne.

Glukoza jest podstawowym związkiem energetycznym dla większości organizmów, jest rozkładana w procesie glikolizy na kwas pirogronowy. Jest składowana w formie polimerów – skrobi i glikogenu. Również wykorzystywana jako substrat wielu procesów zachodzących w komórce – m.in. do produkcji celulozy.

Hemoglobina glikowana

Hemoglobina glikowana inaczej glikohemoglobina (GHB) powstaje wskutek nieenzymatycznego przyłączenia glukozy do wolnych grup aminowych globiny w cząsteczce hemoglobiny.

Istnieją różne frakcje hemolobiny glikowanej, jednakże tylko frakcja HbA1C znalazła zastosowanie w diagnostyce cukrzycy. Powstaje ona wskutek przyłączenia cząsteczki glukozy do N-końcowej grupy aminowej łańcucha β-globiny.

Ponieważ błona erytrocytu jest przepuszczalna dla glukozy, ilość zawartej w nim hemoglobiny glikowanej odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi w ciągu poprzednich 120 dni (czyli średniego czasu życia erytrocytu). Jest to przydatny retrospektywny wskaźnik glikemii (jest związek między stężeniem glikohemoblobiny i średnią glikemią) i ryzyka powstania przewlekłych powikłań cukrzycowych.

O dobrej kontroli cukrzycy (jej wyrównaniu metabolicznym) świadczy poziom HbA1C poniżej 6,5%. U osób, u których wymagane jest osiągnięcie normoglikemii, docelowy poziom powinien wynosić poniżej 6,1% (czyli być bliski osobom nie chorującym na cukrzycę). Ze względu na różne metody oznaczania, wartość progowa może się różnić między laboratoriami i zależy od stosowanej metody oznaczenia. Podwyższone poziomy hemoglobiny glikowanej, świadczy o złym wyrównaniu cukrzycy co wiąże się z ryzykiem rozwoju powikłań cukrzycy. Im stężenie hemoglobiny glikowanej jest bardziej podwyższone, tym ryzyko rozwoju tych powikłań jest większe.

Hiperfagia

Hiperfagia (lub polifagia, od gr. πολύ wiele, φαΐ jedzenie) – nadmierne zwiększenie łaknienia, będące raczej rzadkim objawem wikłającym niektóre zaburzenia neurologiczne i psychiczne.

Hiperglikemia

Hiperglikemia – zbyt wysoki poziom cukru we krwi. Najczęściej powodem jest niezdiagnozowana lub źle kontrolowana cukrzyca. U ludzi z cukrzycą taka sytuacja może wynikać z niewystarczającej ilości insuliny, przejadania się, zbyt małej aktywności fizycznej, choroby, infekcji, urazu lub zabiegu operacyjnego. Rzadziej wynika z infekcji choroby endokrynologicznej. Do objawów hiperglikemii należą: nadmierne pragnienie, częstomocz, chudnięcie.

Hipoglikemia

Hipoglikemia (inaczej niedocukrzenie) (łac. hypoglycaemia) – stan, w którym ilość glukozy we krwi (poza żyłą wrotną) spada poniżej normy. Pełnoobjawowa hipoglikemia występuje zwykle przy stężeniu poniżej 2,2 mmol/l (40 mg/dl) jednak pierwsze objawy rozpoczynają się zazwyczaj stężeniu poniżej 2,8 mmol/l (50 mg/dl), a u cukrzyków nawet przy wyższych wartościach. Hipoglikemia może być przyczyną śmierci.

Hipoglikemia nocna

Hipoglikemia nocna – to obniżenie stężenia glukozy we krwi występujące w godzinach nocnych (w trakcie snu chorego). Występuje najczęściej u osób chorych na cukrzycę leczonych insuliną. Hipoglikemia nocna może nie powodować wybudzenia ze snu i jej objawy mogą być zaobserwowane jedynie przez rodzinę chorego.

IFG

Nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG – Impaired Fasting Glycaemia) – stan, w którym stężenie glukozy we krwi osoby badanej wynosi:

100-125 mg/dl
5,9-6,9 mmol/l
IFG jest stanem silnie predysponującym do rozwoju cukrzycy i dodatnie koreluje ze śmiertelnością (według badań przeprowadzonych w USA). Ponadto wraz z zaburzeniami gospodarki lipidowej nasila rozwój blaszki miażdżycowej i zwiększa ryzyko zawału serca (MI).

Indeks glikemiczny

Indeks glikemiczny, wskaźnik glikemiczny (ang. glycemic index, GI) – klasyfikacja produktów żywnościowych na podstawie ich wpływu na poziom glukozy we krwi w 2-3 godziny po ich spożyciu (glikemia poposiłkowa).

Indeks glikemiczny jest definiowany jako średni, procentowy wzrost stężenia glukozy we krwi po spożyciu, przez reprezentatywną statystycznie próbkę ludzi, porcji produktu zawierającej 50 gramów przyswajalnych węglowodanów. Wzrost poziomu cukru we krwi w przypadku spożycia 50 gramów glukozy przyjęto jako podstawę skali (100%).

Aby wyznaczyć indeks glikemiczny, należy podać produkt w ilości zawierającej 50 gramów przyswajalnych węglowodanów kontrolnej grupie osób. Następnie przez dwie godziny, co 15 minut dokonuje się badania poziomu cukru we krwi. Stwierdzono, że wartość średnia jest powtarzalna, a badania wykonane w różnych grupach osób dają zbliżone wyniki. Wyniki u osób chorych na cukrzycę są porównywalne z wynikami uzyskanymi u osób zdrowych.

Indeks glikemiczny dotyczy tylko węglowodanów, ponieważ tłuszcze i białka nie powodują wysokiego wzrostu poziomu glukozy. Indeks glikemiczny może być używany do planowania diety odchudzającej, jednak w przeciwieństwie do takich współczynników jak ilość kalorii czy zawartość tłuszczu różni się znacznie w podobnych produktach (np. różnych odmianach ryżu) i podlega ogromnym zmianom w procesie obróbki, a więc jest trudny w stosowaniu.

Im wyższa wartość IG danego produktu, tym wyższy poziom cukru we krwi po spożyciu tego produktu. Produkty o wysokim indeksie powodują zarówno wysoki szczytowy poziom cukru we krwi, jak i szybki jego spadek.

Insulina aspart

Insulina aspart (ATC A 10 AB 05) – analog insuliny ludzkiej o krótkim czasie działania. Jego preparat jest stosowany w postaci wstrzyknięć w leczeniu cukrzycy.

Insulina aspart otrzymywana w wyniku inżynierii genetycznej (rekombinacja DNA Saccharomyces cerevisiae). Od insuliny ludzkiej różni się zamianą w pozycji B28 proliny na kwas asparaginowy. Ta modyfikacja zmniejsza zdolność do tworzenia dimerów i heksamerów cząsteczek insuliny, co skutkuje szybszym wchłanianiem z tkanki podskórnej.

Profil farmakodynamiczny insuliny aspart charakteryzuje się szybszym i krótszym działaniem.

Insulina detemir

Insulina detemir (ATC A 10 AE 05) – wolno działający analog insuliny ludzkiej o wydłużonym czasie działania. Jego preparat jest stosowany w postaci wstrzyknięć w leczeniu cukrzycy.

Zaletą insuliny detemir w porównaniu z insuliną NPH jest mniej zmienny i bardziej przewidywalny profil działania. Specyficzny profil farmakodynamiczny uzyskano przez tworzenie w miejscu wstrzyknięcia silnych połączeń między cząsteczkami leku oraz wiązaniu albumin przez łańcuch boczny kwasu tłuszczowego.

Czas działania zależy od dawki i wynosi do 24 h. Leczenie insuliną detemir nie wiąże się z niepożądanym przyrostem masy ciała, nie zwiększa zagrożenia hipoglikemią i nie różni się istotnie u dzieci, młodzieży i osób dorosłych.

Insulina glargine

Insulina glargine (ATC A 10 AE 04) – wolnodziałający analog insuliny ludzkiej o wydłużonym czasie działania. Jego preparat jest stosowany w postaci wstrzyknięć w leczeniu cukrzycy.

Insulina glargine jest otrzymywana na drodze inżynierii genetycznej (rekombinacja DNA z zastosowaniem szczepów Escherichia coli) i różni się od insuliny ludzkiej:

zamianą kwasu asparaginowego na glicynę w pozycji A21
dodaniu dwóch cząsteczek argininy w pozycjach B31 i B32
Modyfikacje wprowadzone w insulinie glargine powoduje zwolnienie przenikania do krwi. Ten analog insuliny ma odmienny punkt izoelektryczny, precypituje w miejscu wstrzyknięcia i stanowi formę depot. Pozwala to na 24-godzinne, bezszczytowe podstawowe stężenie insuliny.

Insulina lispro

Insulina lispro (ATC A 10 AB 04) – analog insuliny ludzkiej o krótkim czasie działania. Jego preparat jest stosowany w postaci wstrzyknięć w leczeniu cukrzycy.

Modyfikacja dokonana w insulinie lispro w porównaniu z insuliną ludzką polega na zamianie miejscami aminokwasów proliny i lizyny, które znajdują się w pozycjach B28 i B29. Powoduje to powstawanie słabszych połączeń między cząsteczkami insuliny z tworzeniem dimerów czy heksamerów, co skutkuje szybszym wchłanianiem z tkanki podskórnej.

Profil farmakodynamiczny insuliny lispro charakteryzuje się szybszym i krótszym działaniem. Początek po 15 min od podania podskórnego, szczyt między 40-60 min, koniec po 3-5 godzinach.

Insulinooporność

Insulinooporność to zaburzenie homeostazy glukozy, polegające na zmniejszeniu wrażliwości mięśni, tkanki tłuszczowej, wątroby oraz innych tkanek organizmu na insulinę. Insulinooporność jest jedną z przyczyn cukrzycy typu 2 i cukrzycy ciążowej, zwykle pojawia się też w przebiegu cukrzycy typu 1.

Insulinoterapia

Insulinoterapia to określenie oznaczające stosowanie insuliny w leczeniu (terapii) cukrzycy.

Jednostka insulinowa

Jednostka insulinowa – termin stosowany dla określenia jednostki wagowej dawek preparatów insuliny stosowanej w leczeniu cukrzycy. W powszechnym użyciu jest jednostka insulinowa, gdzie 1 jednostka to 1/100 ml danego preparatu insuliny. W penach do dozowania insuliny zwykle znajdują się wkłady o pojemności 300 jednostek insulinowych (3 ml), można nimi podawać insulinę z dokładności do jednej jednostki. W pompach insulinowych możliwe jest dozowanie dawek mniejszych od jednostki insulinowej.

1 jednostka międzynarodowa insuliny zatwierdzona w 1959 roku przez WHO zawiera 0,04167 jednostki insulinowej.

Kaloria

Kaloria – (łac. calor – ciepło) historyczna jednostka ciepła, obecnie gdy ciepło jest utożsamiane z energią jest pozaukładową jednostką energii (skrót cal); często używana jest jednostka wielokrotna kilokaloria (skrót kcal); 1 kcal = 1000 cal.

Ketonemia

Ketonemia – medyczne określenie podwyższonego poziomu ketonów (gł. beta-hydroksymaślanu i acetooctanu – z tego powodu zwana jest też acetonemią) w surowicy krwi.

W przypadku, gdy poziom ketonów powoduje rozwój kwasicy – mówimy o kwasicy ketonowej czyli ketozie. Do sytuacji tej dochodzi najczęściej w przypadku zdekompensowanej cukrzycy i jest ona uważana za jedno z jej ostrych powikłań zależnych od niedoboru insuliny.

Ketonuria

Ketonuria – zwana także acetonurią lub ketoacidurią – to stan, gdy w moczu pojawiają się ciała ketonowe. W praktyce tym ketonem jest aceton, który dzięki charakterystycznemu zapachowi jest łatwo wyczuwalny w moczu w przypadku znacznego jego stężenia czemu dodatkowo towarzyszy podwyższenie stężenia ketonów we krwi (tzw. ketonemia), która powoduje powstanie kwasicy metabolicznej a sam aceton może być wyczuwany w powietrzu wydechowym.

Kininogeneza osoczowa

Osoczowy układ kininogenezy – słabo poznany układ białek osocza, na który składają się kininy, kininogeny, enzymami syntetyzujące i degradujące kininy oraz białka regulacyjne. Odgrywa istotną rolę w kontroli procesu zapalnego, regulacji ciśnienia krwi, regulacji układu krzepnięcia i w przewodzeniu bólu.

Kwasica cukrzycowa

Nazwa tego hasła odnosi się do więcej niż jednego pojęcia

Kwasica mleczanowa
Kwasica ketonowa

Kwasica ketonowa

Kwasica ketonowa – stan organizmu, w którym, w celu produkcji energii, dochodzi do spalania tłuszczów zamiast glukozy. Sytuacja taka ma miejsce przy znacznym niedoborze lub braku insuliny (cukier krąży we krwi, lecz nie może być przejęty przez komórki). Prowadzi to do produkcji ketonów (ciała ketonowe) wywołujących kwasicę metaboliczną (nieoddechową). Nieleczona kwasica ketonowa może doprowadzić do śpiączki i jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Niekiedy pod wpływem glukagonu rozpad tłuszczów następuje przy hipoglikemii (gdzie cukru jest za mało), co powoduje tzw. aceton głodowy, który nie jest zwykle niebezpieczny (niebezpieczna jest za to hipoglikemia).

Makroangiopatia

Makroangiopatia – termin medyczny służący do określenia zmian w naczyniach krwionośnych o dużym i średnim kalibrze u osób chorych na cukrzycę.

Proces uszkodzenia naczyń wiąże się z współistnieniem przewlekłej hiperglikemii, hiperinsulinemii, insulinooporności, hiperlipidemii, stresu oksydacyjnego, trombofilii cukrzycowej, i przewlekłego stanu zapalnego.

Mikroangiopatia

Mikroangiopatia – termin medyczny służący do określenia zmian w naczyniach krwionośnych o średnicy poniżej 100 nm (naczynia włosowate, drobne tętnice i żyły).

Proces uszkodzenia naczyń wiąże się z nadmierną kumulacją sorbitolu, powstawania produktów zaawansowanej glikolizy, aktywacji kinazy białkowej C oraz stresu oksydacyjnego.

Nefropatia IgA

Nefropatia IgA (choroba Bergera, łac. nephropathia IgA; morbus Bergeri, ang. nephropathy IgA) – glomerulopatia, w której dochodzi do odkładania się złogów immunoglobuliny A (IgA) w mezangium. Klinicznie objawia się nawracającym krwinkomoczem lub krwiomoczem.

Neowaskularyzacja

Neowaskularyzacja to proces polegający na nowotworzeniu naczyń krwionośnych, mający główne znaczenie w rozwoju retinopatii cukrzycowej, prowadzący do ślepoty. Uważa się, że za proces neowaskularyzacji odpowiada insulina.

Neuroglikopenia

Neuroglikopenia — zespół objawów neurologicznych spowodowanych hipoglikemią. Najczęściej spowodowana jest przyjęciem nadmiernej dawki insuliny.

Neuropatia autonomiczna

Neuropatia autonomiczna – uszkodzenie włókien nerwowych autonomicznego układu nerwowego (wegetatywnego) prowadzące do uszkodzenia narządów wewnętrznych. Pojawia się w przebiegu cukrzycy i ryzyko jej rozwoju zwiększa się w miarę wydłużania się okresu trwania choroby oraz zależy od stopnia kontroli metabolicznej cukrzycy (im poziomy cukru w surowicy bliższe są normoglikemii, tym mniejsze ryzyko rozwoju).

Objaw skarpetkowy

Objaw skarpetkowy – objaw patologiczny, charakterystyczny dla zaburzeń przepływu krwi w naczyniach krwionośnych, częstych zwłaszcza w cukrzycy. Objaw skarpetkowy jest dodatni, gdy po opuszczeniu uniesionej stopy dochodzi w ciągu 1-2 minut do jej sinego zabarwienia, ujawniającego wynikłą z niedokrwienia hipoksję.

Pen

Pen – automatyczny wstrzykiwacz insuliny z wbudowaną skalą. Jego nazwa wywodzi się od jego kształtu (pen ang. – pióro) i powszechnie przyjęła się w języku polskim.

Peny ułatwiają bezpieczne i dokładne podanie koniecznej dawki insuliny (np. peny dla osób słabo widzących z dużymi cyframi na skali) i dodatkowo zmniejszają strach związany z widokiem igły i strzykawki ( np. peny typu PenMate stosowane u dzieci mają dodatkowo ukrytą igłę w specjalnej nakładce, co czyni ją niewidoczną). Do penów używane są wkłady, które z uwagi na miniaturowe kształty pena, zawierają insulinę w stężeniu 100 jednostek w mililitrze. Wkład ma zwykle 3 ml pojemności.

Peptyd C

Peptyd C – peptyd składający się z 36 aminokwasów, część cząsteczki proinsuliny łącząca łańcuchy A i B insuliny. Peptyd C jest wycinany podczas uwalniania insuliny z trzustki i razem z nią dostaje się do krwiobiegu. Powstaje w związku z tym w stosunku 1:1 z cząsteczkami insuliny.

Osoby nie wytwarzające insuliny (na przykład chore na cukrzycę typu 1) nie wytwarzają też peptydu C.

Peptyd żołądkowo-jelitowy

Peptyd żołądkowo-jelitowy (ang GIP – Gastric Inhibitory Polypeptide) – dawniej uważano go za hormon kontrolujący motorykę żołądka, jednak efekt ten następuje w stężeniach wyższych niż fizjologiczne, a właściwe jego działanie ogranicza się do zwiększenia wydzielania insuliny, której stężenie jest wyższe przy podawaniu doustnym niżeli dożylnym. Obecnie peptyd ten nazywany jest – przez niektórych naukowców – glukozozależnym peptydem insulinotropowym (glucose-dependent insulinotropic peptide) przez co akronim pozostaje ten sam.

Pompa insulinowa

Pompa insulinowa – urządzenie do ciągłego podawania insuliny, ułatwiające kontrolę leczenia cukrzycy i poprawiające jakość życia chorego.

Proinsulina

Proinsulina to peptyd, nieaktywny prekursor insuliny. Proinsulina powstaje w trzustce, w komórkach β wysepek Langerhansa. Gen zlokalizowany na krótszym ramieniu chromosomu 11 (locus p15.5) koduje powstawanie prekursorowego peptydu preproinsuliny, liczącego u człowieka 110 aminokwasów. Preproinsulina zawiera fragment sygnałowy złożony z 24 aminokwasów, który w siateczce śródplazmatycznej pod wpływem odpowiedniego enzymu proteazy zostaje odcięty i w ten sposób powstaje proinsulina.

Przeciwciała przeciwwyspowe

Przeciwciała przeciwwyspowe – to przeciwciała przeciwko antygenom wysp trzustkowych Langerhansa, biorące udział w autoimmunologicznym ich uszkodzeniu, doprowadzając do rozwoju cukrzycy typu 1 lub cukrzycy LADA.

Receptor insulinowy

Receptor insulinowy – błonowa glikoproteina o własnościach receptorowej kinazy tyrozynowej, która jest aktywowana przez cząsteczkę hormonu insuliny.

Receptor składa się z dwóch podjednostek α (masa cząsteczkowa 135 kDa) i z dwóch podjednostek β (m. cząst. 95 kDa). Jest to heterotetramer α-β-β-α połączony wiązaniami siarczkowymi. Podjednostki β wykazujące aktywność kinazy tyrozynowej przenikają przez błonę komórkową i działają wewnątrz komórki. Zaktywowana kinaza receptora działa przez katalizę fosforylacji pewnych białek komórkowych. Najbardziej znanym takim białkiem jest IRS-1 o masie cząsteczkowej 185 kDa.[1]

Retinopatia cukrzycowa

Retinopatia cukrzycowa (łac. retinopathia diabetica) – uszkodzenie naczyń krwionośnych siatkówki oka pojawiające się w przebiegu cukrzycy, zaliczane do tak zwanej mikroangiopatii cukrzycowej. Zmiany te rozwijają się wprost proporcjonalnie do długości cukrzycy oraz jej typu. Po 20 latach trwania cukrzycy stwierdza się u prawie wszystkich chorych na cukrzycę typu 1 oraz u 60% osób chorych na cukrzycę typu 2. Podstawowe znaczenie w patogenezie mają hiperglikemia i nadciśnienie tętnicze. Istotne są procesy prowadzące do nasilenia stresu oksydacyjnego i nadmierne wytwarzanie czynników wzrostu (IGF-1, PEDF).

Stopa cukrzycowa

Stopa cukrzycowa – zespół specyficznych przypadłości, dotykających stopę. Jest powikłaniem cukrzycy. Nieleczona, prowadzi do nieodwracalnych deformacji i martwic stopy, co często kończy się amputacją.

Test doustnego obciążenia glukozą
Test doustnego obciążenia glukozą (ang. Oral Glucose Tolerance Test, OGTT) według zaleceń WHO. badanie polega na podaniu pacjentowi glukozy i obserwowaniu reakcji jego organizmu na nią: wydzielenia insuliny, szybkości regulacji poziomu cukru we krwi – szybkości wchłaniania glukozy do tkanek.

Badanie wykonuje się rano, na czczo, przynajmniej 8 godzin od spożycia ostatniego posiłku, po przespanej nocy.

Transportery glukozy

Transportery glukozy (GLUT, SLC2A) – grupa glikoprotein błonowych obecnych w błonie komórkowej komórek ssaków, których zadaniem jest przezbłonowy transport glukozy.

Trzustka

Trzustka (łac. pancreas) – gruczoł położony w górnej części jamy brzusznej składający się z części wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej, odpowiedzialnej za wytwarzanie m.in. insuliny i glukagonu) i zewnątrzwydzielniczej (trawiennej, produkującej sok trzustkowy). Jej przeciętna masa wynosi 70-100 g. Mierzy ok. 12 – 30 cm.

Węglowodany

Węglowodany (cukrowce, sacharydy) – organiczne związki chemiczne składające się z atomów węgla, wodoru i tlenu. Są to związki zawierające jednocześnie liczne grupy hydroksylowe, karbonylowe oraz czasami mostki półacetalowe. Ogólnym wzorem sumarycznym węglowodanów jest CnH2nOn lub Cn(H2O)n (znane są jednak węglowodany niespełniające tego wzoru, np. deoksyryboza).

Wymiennik węglowodanowy

Wymiennik węglowodanowy (Jednostka chlebowa) – to termin używany w diabetologii, określający produkt, który zawiera taką samą ilość węglowodanów i powoduje podobny wzrost glikemii jak produkt porównywany.

1 wymiennik węglowodanowy oznacza 10 – 12 gramów węglowodanów przyswajalnych (odpowiada to 50 – 70 kcal czyli 210 – 294 kJ), które są zawarte w określonej ilości pożywienia. I tak 1 wymiennik węglowodanowy zawarty jest w kromce razowego chleba o wadze 20 gramów lub w ziemniaku o średniej wielkości.

Zespół metaboliczny

Zespół metaboliczny (zespół polimetaboliczny, zespół X, zespół insulinooporności, zespół Raevena) – zbiór wzajemnie powiązanych czynników zwiększających istotnie ryzyko rozwoju miażdżycy i cukrzycy typu 2 oraz ich powikłań naczyniowych[1].

Ładunek glikemiczny

Ładunek glikemiczny (ang. glycemic load) (ŁG) to sposób oceny zawartości węglowodanów w pożywieniu. Opiera się na dwóch zmiennych: wartości indeksu glikemicznego (IG) oraz rozmiarze standardowej porcji.

Przydatność ładunku glikemicznego w planowaniu diety opiera się na założeniu, że produkty o wysokim IG spożywane w małych ilościach dają taki same efekt w wyrzucie insuliny do krwi, jak produkty o niskim IG, za to spożywane w dużych ilościach. Różne produkty mają różną zawartość węglowodanów, na przykład stanowią one 50% bułki, ale tylko 25% ryżu. Również gotowana marchewka, którą odrzucał np. twórca Metody Montignaca mimo dosyć wysokiego IG nie powoduje dużego wyrzutu insuliny do krwi, bowiem zawiera tylko 7% węglowodanów. Wobec tego wartości ładunku glikemicznego są bardziej przydatne diabetykom w układaniu odpowiedniej diety i ocenie produktów.

Źródło: Wikipedia