Co to jest zespół stopy cukrzycowej

Zespół stopy cukrzycowej najkrócej można zdefiniować jako uszkodzenie stóp u chorych na cukrzycę, rozwijające się w wyniku niewłaściwie realizowanego leczenia choroby podstawowej. Rozszerzając temat, mianem zespołu stopy cukrzycowej określa się zmiany zwyrodnieniowe w obrębie wszystkich tkanek stopy objawiające się zniekształceniami, owrzodzeniami, martwicą i zakażeniami i stwarzające ryzyko amputacji. Przyczyny rozwoju tego zespołu można podzielić, w zasadzie na dwie grupy:

  • niedokrwienie zależne od miażdżycy i mikroangiopatii
  • neuropatia.

W zależności od tego, który z w/w mechanizmów dominuje w patogenezie, klinicznie można wyodrębnić trzy postacie zespołu stopy cukrzycowej:

  • zespół stopy cukrzycowej niedokrwiennej,
  • zespół stopy cukrzycowej neuropatycznej,
  • zespół stopy cukrzycowej mieszanej.

W każdej postaci klinicznej, istotną rolę odgrywa zakażenie, a także bezpośrednie zaburzenia metaboliczne wynikające z niedoboru insuliny. W 85% amputacji kończyn dolnych związanych z cukrzycą odjęcie kończyny jest poprzedzone powstaniem owrzodzenia stopy.

Zespół stopy cukrzycowej niedokrwiennej

Zespół stopy cukrzycowej niedokrwiennej rozwija się w wyniku miażdżycy tętnic, zmian zwyrodnieniowych w drobnych tętniczkach oraz często zmian zwyrodnieniowych w naczyniach włosowatych tkanek stopy. Istotnym czynnikiem tworzącym obraz stopy cukrzycowej jest współistnienie mikroangiopatii. Mianem mikroangiopatii określa się swoisty dla cukrzycy proces patologiczny, prowadzący do rozwoju zmian zwyrodnieniowych w obrębie układu naczyń włosowatych oraz w najdrobniejszych tętnicach i żyłach (o średnicy poniżej 100 nm). Mikroangiopatia stanowi jedną z postaci przewlekłych powikłań długotrwale niewłaściwie kontrolowanej cukrzycy, czyli wpływu zaburzeń metabolicznych wynikających z niedoboru insuliny.

Co charakteryzuje niedokrwienną stopę cukrzycową ?

Niedokrwienną stopę cukrzycową charakteryzuje: zachowane odbieranie wrażeń czuciowych i prawidłowe lub nawet wzmożone odczuwanie, zwłaszcza bólu, przy współistnieniu objawów upośledzonego ukrwienia. Niedokrwienie jest przyczyną rozwoju podatności na niewielkie urazy o różnym charakterze oraz wtórne zakażenie. Urazy te powodują nieproporcjonalnie duże uszkodzenia tkanek stopy w postaci ognisk zgorzeli. Zakażenie łatwo rozprzestrzenia się na układ kostny, goleń i udo.


Niedokrwiona stopa jest ogólnie niedożywiona, zmniejszona, zsiniała. Skóra na niej jest cienka, pomarszczona i sucha. Wypadają zarówno większe włosy, jak i meszek włosowy. Skóra jest popękana, szybko i wyraźnie blednie po uniesieniu kończyny.

Zespół stopy cukrzycowej neuropatycznej

Zespół stopy cukrzycowej neuropatycznej, jak sama nazwa wskazuje rozwija się na podłożu neuropatii. Neuropatia cukrzycowa odnosi się do różnych zespołów uszkodzeń obwodowego układu nerwowego wywołanych cukrzycą. Stanowi częste powikłanie wszystkich typów cukrzycy. Upośledzenie unerwienia powoduje zaburzenia regulacji przepływu krwi, prowadzące do niekorzystnej dla odżywiania stopy, rozmieszczenia krwi między różnymi strukturami stopy. Tworzą się połączenia naczyniowe za pośrednictwem, których krew omija obszar, do którego ma dostarczyć substancje odżywcze. Krążenie krwi, z punktu widzenia odżywiania staje się nieskuteczne. Zmiany te wspólnie ze zwiększeniem lepkości krwi i zaburzeniami jej składu, doprowadzają wtórnie do zmian w ścianach tętniczek i naczyń włosowatych stopy odpowiadających mikroangiopatii.


W zespole stopy cukrzycowej, który powstaje na podłożu neuropatii, stwierdza się upośledzenie różnych rodzajów czucia, przy współistnieniu objawów względnie dobrego krążenia. Utrata czucia sprzyja niekontrolowanym urazom stóp. Względne utrzymanie krążenia warunkuje gojenie się ran i ograniczenie zakażenia. Na skórze stóp występuje owłosienie i objawy zaburzeń pocenia. W przebiegu neuropatii obwodowej może dochodzić do zaniku niektórych grup mięśni kończyn i stóp. W rezultacie dochodzi do zaburzeń napięcia mięśniowego w różnych obszarach stopy. Powstają zniekształcenia stopy, które są przyczyną powstawania modzeli, uszkadzających tkanki leżące pod nimi. Zarówno zniekształcenie stóp, osłabienie lub brak czucia bólu, jak i upośledzenie odżywiania skóry zwiększają podatność na mikrourazy, co prowadzi do rozwoju owrzodzeń, będących wrotami zakażenia. Owrzodzenia mogą drążyć do stawów i kości stopy.

Zespół stopy cukrzycowej niedokrwienno-neuropatycznej

Zespół stopy cukrzycowej niedokrwienno-neuropatycznej jest najczęstszą formą zespołu. Na obraz kliniczny zespołu składają się objawy wynikające ze współistnienia niedokrwienia stóp i uszkodzenia unerwienia ich tkanek (czuciowego, ruchowego i autonomicznego).

Jakie są objawy zespołu stopy cukrzycowej ?

Objawy zespołu stopy cukrzycowej niedokrwiennej

Wśród objawów dominują dolegliwości bólowe wynikające z zaburzeń dopływu krwi do mięśni: konieczność częstego zatrzymywania się w czasie chodzenia, powysiłkowe bóle łydek. Przy znacznym nasileniu zmian miażdżycowych, bóle występują także w spoczynku. Ponadto chorzy skarżą się na ostre, przeszywające bóle w stopach, łydkach i udach. Do wczesnych objawów niedokrwienia kończyn dolnych należą:

  • cienka, sucha skóra
  • zanik tkanek miękkich
  • zanik włosów na skórze stopy
  • skłonność do powstawania pęknięć na skórze pięt i w innych miejscach w obrębie stopy, narażonych na ucisk
  • słabo wyczuwalne lub niewyczuwalne tętno na tętnicy grzbietowej oraz piszczelowej tylnej
  • zasinienie palców lub całej stopy po opuszczeniu kończyny dolnej
  • bladość stóp po uniesieniu kończyn powyżej poziomu ciała.


Późniejsze objawy są bardziej wyrażone ze względu na nasilony proces niszczenia tkanek. Jeśli niedokrwienie dotyczy całej kończyny dolnej, to obserwuje się w jej obrębie ogólny zanik mięśni.

Objawy zespołu stopy cukrzycowej neuropatycznej

Do typowych objawów stopy cukrzycowej zależnej od neuropatii należą:

  • obecność tętna na tętnicach grzbietowych stopy i tętnicy piszczelowej tylnej
  • osłabienie lub brak czucia dotyku, temperatury, bólu, wibracji, brak odruchów ścięgnistych w kończynach dolnych
  • tworzenie się palców młoteczkowatych i zniekształceń stopy
  • zniekształcenia stawów typu stawów Charcota (jest to szczególna postać neuropatii, charakteryzująca się obrzękiem stawów, pęknięciami kości wywołanymi niewielkim urazem; obok zaburzeń czynności stawu często dochodzi do częściowych zwichnięć, zapadnięcia się łuków i sklepień stopy oraz skrócenia palców; stan ten jest punktem wyjścia do powstania modzeli i następnie owrzodzeń)
  • w zaawansowanych przypadkach – opadanie stóp
  • nakładanie się na wyżej opisany obraz, objawów zakażeń, owrzodzeń i zapalenia kości.

Leczenie zespołu stopy cukrzycowej

Wyniki zapobiegania i leczenia zespołu stopy cukrzycowej bardzo istotnie zależą od ścisłej i planowo zorganizowanej współpracy między specjalistami (diabetolog, chirurg, ortopeda, dermatolog, neurolog, pielęgniarka) oraz pacjentem i jego rodziną. W tym działaniu ważne miejsce zajmuje edukacja pacjenta i profilaktyczna pielęgnacja. Tak kompleksowe podejście do tematu umożliwia skuteczne zapobieganie, dużo lepsze rokowanie w gojeniu owrzodzeń i zakażeń i zmniejszenie częstości amputacji. Z doniesień wynika, że leczenie prowadzone przez zespół specjalistów w różnych dziedzinach, obejmujące profilaktykę, edukację chorego i wieloczynnikowe leczenie owrzodzeń stopy zmniejsza częstość amputacji o 43-85%.