Zespół stopy cukrzycowej należy do przewlekłych powikłań cukrzycy obejmujących tkanki miękkie oraz kości. Powikłanie to występuje z powodu uszkodzenia układu nerwowego, układu naczyniowego oraz podatności na infekcje bakteryjne. Nieleczony zespół stopy cukrzycowej prowadzi do amputacji nóg. Przyjmuje się, że objawy stopy cukrzycowej występują u ok. 30 % wszystkich chorych na cukrzycę.

Diagnostyka zespołu stopy cukrzycowej

Wywiad:

  • dolegliwości związane z zaburzeniem ukrwienia kończyn
  • nowe problemy ze stopami pojawiające się od momentu przeprowadzenia ostatniego badania
  • ocena wiedzy pacjenta na temat badania stóp.

Badanie przedmiotowe:

  • ocena biomechaniki stopy (kształt, deformacje, ruchomość w stawach)
  • ocena skóry (ciągłość, obrzęk, kolor, zgrubienia, modzele, otarcia, zadrapania)
  • ocena neuropatii (badanie czucia wibracji , czucia dotyku, czucia bólu, czucia temperatury)
  • ocena stanu naczyń (badanie tętna na tętnicach grzbietowych stopy, piszczelowej tylnej, podkolanowej i udowej)
  • ocena obuwia chorego.

Inne badania:  

  • posiew z rany;
  • badanie RTG stóp;
  • pomiar współczynnika kostkowo-ramiennego.

Objawy zespołu stopy cukrzycowej

Podstawowe problemy wynikają z pogorszenia ukrwienia w obrębie stopy. Skóra, tkanki miękkie, mięśnie, nerwy i kości stopy ulegają przewlekłemu niedotlenieniu. Spowodowane jest to uszkodzeniem naczyń tętniczych – ich stopniowym zarastaniem, zmniejszaniem elastyczności i nasiloną miażdżycą. Dochodzi do tego znacznie zwiększona lepkość krwi. Tworzą się  zakrzepy i zatory. Nasilają się bolesne skurcze mięśni oraz uczucie mrowienia w nodze. Wygląd stopy jest bardzo charakterystyczny. Skóra staje się cienka i sucha. W okolicy pięty i na innych wystających częściach stopy pojawiają się licznie pęknięcia z towarzyszącymi ogniskami martwicy i owrzodzeniami. Paznokcie są zdeformowane, a cała stopa jest sina.
Występuje zmniejszone czucie bólu, temperatury i dotyku w chorej nodze.
Zmniejszona siła mięśni powoduje deformację stopy. Upośledzona czynność gruczołów potowych związana z uszkodzeniem układu autonomicznego, zmniejszając wydzielanie wody, nasila jeszcze powstawanie pęknięć i szczelin. Dołączają się również zmiany w obrębie samych kości stopy, których struktura ulega osłabieniu. Stopniowo postępujące odwapnienie i zaburzenia w unerwieniu stawów powodują powstanie tzw. neuroartropatii. Objawia się to stopniowym, bezbolesnym uszkodzeniem chrząstek stawowych. Prowadzi to do trwałej deformacji uniemożliwiającej chodzenie.
Wyodrębniamy następujące zespoły stopy cukrzycowej w zależności od dominacji jednego z zespołów patologicznych. Pierwszy z nich to zespół stopy cukrzycowej neuropatycznej, drugi to zespół stopy cukrzycowej niedokrwiennej.

Neuropatyczna stopa cukrzycowa

Rozpoznanie:
– wywiadu : cukrzyca;
– stwierdzenia ciepłej stopy o różowym zabarwieniu;
– wyczuwalnego tętna na stopie;
– prawidłowego wskaźnika Dopplera;
– upośledzenia czucia głębokiego (osłabienie
czucia wibracji).

Choroba niedokrwienna stopy

spowodowana miażdżycą zarostową naczyń obwodowych.

Rozpoznanie:

    – wywiad: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia, palenie papierosów;
    – chromanie przestankowe;
    – stopa zimna z sinawym zabarwieniem;
    – brak wyczuwalnego tętna na stopie;
    – wskaźnik Dopplera;
    – zachowane czucie głębokie;
    – martwica lub zgorzel dystalnych części kończyn.

    Klasyfikacja zaawansowania zaburzeń:

    Ryzyko rozwoju stopy cukrzycowej:

    – deformacja stopy;
    – brak edukacji chorego;
    – brak lub niewłaściwa higiena stóp;
    – niewłaściwe obuwie;
    – obecność modzeli;
    – długoletnia cukrzyca.

    Duże ryzyko rozwoju stopy cukrzycowej:

    – neuropatia i zmiany naczyniowe;
    – owrzodzenie w wywiadzie;
    – staw Charcota w wywiadzie.

    Stopa cukrzycowa – jak zapobiegać?

    Najważniejsze jest utrzymanie poziomu cukru we krwi w optymalnych, fizjologicznych granicach. Tylko odpowiednie dawki leków (doustnych lub w iniekcjach), prawidłowa dieta, oraz zrozumienie istoty choroby przez pacjenta decydują o uniknięciu tego powikłania. Należy więc używać bardzo wygodnego obuwia wykonanego z naturalnych materiałów oraz wełnianych lub bawełnianych skarpetek.

    Szczególną uwagę należy zwrócić na:

    • systematyczne badanie stóp;
    • regularne zabiegi podiatryczne (usuwanie modzeli i hiperkeratozy);
    • stosowanie zalecanego obuwia, wkładek;
    • systematyczna edukacja w zakresie higieny stóp i konsekwencji braku ochronnego czucia bólu;
    • edukacja dotycząca innych czynników ryzyka, takich jak palenie tytoniu, nadwaga, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, wyrównanie metaboliczne cukrzycy;
    • diagnostyka niedokrwienia kończyn.


    Należy zwrócić uwagę, iż czucie bólu w stopie cukrzycowej jest zmniejszone i łatwo można przeoczyć moment jej uszkodzenia

    Infekcje w przebiegu stopy cukrzycowej

    Zakażenie łagodne

    – zakażenie ograniczone do skóry i tkanki podskórnej, ograniczony obszar zaczerwienienia wokół rany.

    Zakażenie umiarkowane

    – zakażenie ograniczone do skóry i tkanki podskórnej oraz zapalenie tkanki łącznej powyżej, poszerzenie naczyń limfatycznych, ropień tkanek głębokich, zgorzel oraz zajęcie mięśenia, kości, stawu, ścięgna; brak objawów ogólnych zakażenia.

    Zakażenie ciężkie

    – występowanie ogólnoustrojowych cech zakażenia (gorączka, dreszcze, tachykardia, hipotonia, kwasica, leukocytoza).

    Leczenie infekcji w przebiegu stopy cukrzycowej – antybiotykoterapia

    w zakażeniach łagodnych i w większości umiarkowanych zakażeń można stosować antybiotyki o względnie wąskim spektrum działania;
    w zakażeniach ciężkich proponuje się antybiotyki o szerokim spektrum działania obejmujące bakterie G+,G i bakterie beztlenowe.

    Leczenie zespołu stopy cukrzycowej

    Procesy patologiczne w stopie cukrzycowej mają tendencję postępującą.  W przypadku, kiedy chory znajdzie się w szpitalu, program leczenia rozpoczyna się od unieruchomienia nogi, odciążenia jej i leżenia w łóżku. Zapobiega to szerzeniu się zakażenia i polepsza utlenowanie tkanek stopy.

    Równoczesne leczenie chirurgiczne zmierza do zaopatrzenia ran i ropni, oceny ich rozległości, usunięcia tkanek martwiczych, pobrania treści ropnej na posiewy bakteriologiczne i podania odpowiednich antybiotyków. Ocenia się też stan ukrwienia i unerwienia stopy z myślą o ewentualnym leczeniu operacyjnym, którego celem jest polepszenie przepływu krwi w stopie.

    Udrażnia się więc zwężone naczynia krwionośne w kończynie, stosuje różnorodne protezy naczyniowe, pozwalające ominąć zatkane tętnice albo wykonuje sympatektomię lędźwiową. W ten sposób można uzyskać rozszerzenie naczyń tętniczych w kończynie dolnej.

    Wraz z leczeniem chirurgicznym kontroluje się poziom cukru w organizmie oraz podaje leki wspomagające leczenie. Oprócz insuliny i antybiotyków chory otrzymuje leki poprawiające ukrwienie kończyny, zmniejszające lepkość krwi, ułatwiające docieranie jej do niedokrwionych struktur, poprawiające gojenie i bliznowacenie ran. Stosuje się również odpowiednią dietę.

    Stopa cukrzycowa – leczenie owrzodzeń

    • wyrównanie metaboliczne cukrzycy: (intensywna insulinoterapia);
    • antybiotykoterapia;
    • zabiegi chirurgiczne;
    • opatrunki miejscowe;
    • odciążenie stopy wkładki, kule, wózek inwalidzki, opatrunek gipsowy, specjalistyczne obuwie;
    • przeszczep skórny,
    • leki poprawiające ukrwienie: pentoksyfilina, sulodexyd, preparaty heparyny drobnocząsteczkowej;
    • dobór obuwia po zagojeniu rany.

    Hospitalizacja

    • stan zapalny stopy wymagający intensywnego leczenia, w tym dożylnej antybiotykoterapii;
    • długotrwałe, niepoddające się ambulatoryjnemu leczeniu owrzodzenie;
    • łagodny lub umiarkowany stan zapalny wymagający przeprowadzenia badań diagnostycznych lub brak możliwości prowadzenia pielęgnacji i wykonywania opatrunków stopy cukrzycowej w warunkach domowych.

    Amputacja

    Niestety, często pomimo zastosowania koniecznego leczenia konieczna staje się amputacja chorej kończyny. Niezmiernie ważne jest, aby była wykonana w odpowiednim momencie. Pomimo radykalności tego zabiegu bywa on wybawieniem dla pacjenta, któremu dobre i funkcjonalne protezowanie poamputacyjne przywraca możliwość prowadzenia aktywnego życia.

    Wysokie ryzyko amputacji

    • neuropatia z utratą czucia bólu, dotyku, temperatury;
    • zmieniona biomechanika stopy w wyniku neuropatii;
    • objawy zwiększonego nacisku na stopę (modzel, krwiak w modzelu);
    • zniekształcenia kości stóp;
    • choroba naczyń obwodowych;
    • owrzodzenie lub amputacja w wywiadzie;

    wskazania do amputacji

    • utrata funkcji podporowych stopy;
    • długotrwałe, niegojące się owrzodzenie, upośledzające sprawność kończyny;
    • zagrożenie życia spowodowane stanem zapalnym, rozległa martwica;
    • wyniszczający chorego, oporny na leczenie ból, szczególnie w następstwie niedokrwienia.

    Wybór poziomu amputacji zależy od stanu ukrwienia stóp, możliwości rekonstrukcyjnych i rehabilitacyjnych. Leczenie tego zespołu chorobowego wymaga współdziałania lekarzy wielu specjalności.
    Największy nacisk należy położyć na zapobieganie temu powikłaniu. Można to uczynić poprzez edukację chorych, drobiazgowe przestrzeganie zasad leczenia cukrzycy i chorób towarzyszących, takich jak nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca czy zaburzenia lipidowe, oraz ścisłąą współpracę chorych z lekarzem prowadzącym.

    Profilaktyka zespołu stopy cukrzycowej

    Pacjent powinien mieć świadomość zagrożenia związanego ze stopą cukrzycową i znać zasady profilaktyki. Bardzo ważne miejsce właśnie w profilaktyce, zajmuje staranna pielęgnacja stóp.

    Należy:

    • dbać o właściwy stan paznokci;
    • nosić wygodne, sznurowane obuwie, najlepiej z naturalnej skóry;
    • nawilżać skórę suchą i pękającą;
    • codziennie myć stopy, a po umyciu dokładnie je osuszyć;
    • sprawdzać czy nie doszło do jakiegokolwiek skaleczenia stóp;
    • nosić codziennie świeże skarpetki, najlepiej z naturalnych włókien;
    • nie chodzić boso.


    Kiedy dojdzie do powstania owrzodzenia należy jak najszybciej wdrożyć odpowiednie specjalistyczne leczenie. Najważniejszym elementem tego leczenia jest wyrównanie cukrzycy. Wszyscy chorzy z zespołem stopy cukrzycowej muszą być intensywnie leczeni terapią insulinową. Poza normoglikemią należy dążyć także do osiągnięcia prawidłowego poziomu lipidów we krwi (najlepiej za pomocą statyn).

    Zawsze stosuje się antybiotykoterapię. Początkowo podaje się antybiotyk o szerokim spektrum działania, a następnie, po pobraniu posiewu z głębokich warstw owrzodzenia, dokonuje się ewentualnej korekty, stosując leczenie celowe.
    Bardzo ważne jest chirurgiczne opracowanie rany (usunięcie tkanek martwiczych, nacięcie ropowicy), a następnie zastosowanie odpowiednich, nowoczesnych opatrunków (hydrożele, hydrokoloidy, preparaty alginowe, preparaty ludzkiej skóry). Należy ponadto odciążyć stopę. Unieruchomienie pacjenta pozwala na wygojenie się owrzodzenia nie gojącego się przez wiele miesięcy, oczywiście przy stosowaniu pozostałych elementów terapii. Dość dobrze sprawdza się tzw. marszowy opatrunek gipsowy, szczególnie w warunkach ambulatoryjnych.
    Należy podkreślić, że wspólna opieka diabetologa, ortopedy, chirurga, lekarza pierwszego kontaktu oraz specjalisty od zaopatrzenia ortopedycznego pozwala niejednokrotnie uratować chorą kończynę zagrożoną amputacją.

    Bardzo ważna rola przypada także samemu pacjentowi, którego wiedza odnośnie postępowania profilaktycznego pomaga zapobiec powikłaniu jakim jest stopa cukrzycowa.

    Zobacz skuteczne i polecane produkty